Orta Doğu’da sömürge idarelerinin altüst ettiği hayatlar

Eid Haddad’ın anne ve babası 1939’da İngiltere’nin Filistin’deki ezici varlığını hissettiklerinde şimdi çok gençtiler.

Haddad, “Askerlerin insanlara saldırdığını gördüler. Babam bana bir erkeğin tahta bir çekiçle başına vurularak öldürüldüğünü anlatmıştı” diyor.

“Bir adam ve oğlu, tütün yapraklarını kurutmak için asarken arttan vurulmuşlar. Tam bir kaos hakimmiş.”

Anne ve babası, İngiliz kuvvetlerinin köylülere toplu cezalandırma uyguladığı El-Bassa’da yaşıyorlardı.

Askerler Birlikler “cezalandırıcı önlem” dedikleri yolla, silahlı isyancıların ataklarına, bütün köyleri amaç alarak karşılık veriyorlardı.

Haddad yalnız değildi. Evvelden İngiliz ve Fransız sömürgesi olan günümüz İsraili, işgal altındaki Filistin Toprakları, Ürdün, Lübnan ve Suriye’de çok sayıda insan emsal acılar yaşadı.

Haddad’la birinci defa geçen yıl, 1917-1948 yılları ortasında Filistin’i denetim eden İngiltere’nin işlediği tez edilen savaş hataları nedeniyle bağlantıya geçmiştim. İngiltere’nin bu kabahatler nedeniyle özrünü isteyen Filistinliler ortasındaydı.

Bu kere Danimarka’daki konutundan konuşuyordu; memleketlerini terk etmek zorunda kaldıktan sonra Lübnan’da geçen çocukluk periyodunu anlattı. Ailesi orada öbür kanlı gayretlere şahit olmuştu.

Konuştuğum öbür birçok kişi üzere, anne ve babasının gençlikleri, İngiliz ve Fransız idaresi altındayken bölgede çıkan çatışmalar ve mezhep ayaklanmalarının içinde geçti. Çocukluğu, Avrupalı güçler çekildikten sonra Orta Doğu’yu pençesine alan kanlı istikrarsızlıkla iç içeydi.

Birinci Dünya Savaşı sırasında İngiltere, dağılan Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarının bir kısmını işgal etmiş ve ele geçirmişti. Bunu yaparken de, bölgedeki kendi bahtını tayin hakkı isteyen hareketlerden faydalanmışlardı.

İngiltere, bağımsızlık isteyen Araplara ve Filistin topraklarında bir Yahudi devleti kurmak isteyen Siyonistlere birbiriyle çelişen toprak vaatlerinde bulunmuştu.

İngilizler ve Fransızlar, yeni kurulmuş olan Milletler Cemiyeti’ne de hükmediyorlardı. Bu cemiyetin kendilerine verdiği idare “mandaları” ile bölgelerdeki hakimiyetlerini pekiştirdiler.

İngiltere’nin Filistin’deki siyasetleri birbirine rakip ulusal hareketleri çatışma noktasına getirdi. İngiltere, 1930’ların sonlarındaki Arap ayaklanmalarını kanlı bir formda bastırmaya çalıştı.

İngiliz kuvvetleri daha sonra Siyonist milislerin isyanıyla karşı karşıya kalacaktı. Ülke, bu kümeye yönelik göç vaatlerinden vazgeçmiş ve daha evvel Nazi işgali altındaki Avrupa’dan kaçmış olan mülteci teknelerini geri çevirmişti.

İsrailli tarihçi Tom Segev, “İngilizler bu durumu nasıl yöneteceklerini bilmiyorlardı” diyor ve bunu şöyle açıklıyor: “Filistin’e evcil hayvanları üzere davranıyorlardı; güzelce dursun ancak olay çıkarmasın.”

Bu sırada Fransız mandası, stratejik bir mevzi oluşturmak gayesiyle Lübnan’ı Suriye’den ayırmış ve 1920’lerin başında toprakların tamamında yeni hudutlar çizmişti. Bundan sonra çıkan Arap isyanını da zalimce bastırmıştı.

Bölgeleri etnik köken ve dinlere nazaran ayırmışlardı. Tarihçi James Barr’ın tabiriyle bölgeyi bölüp, yönetmeye yönelik “çok direkt ve çıkarcı” bir teşebbüstü.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllarda İngiltere ve Fransa bölgeden çekildi. Londra, İsrail devleti kurulurken ve Arap Orduları bölgeyi almaya çalışırken Filistin’den çekilmenin hudut çatışmasını tırmandıracağını ve bölgesel bir savaşa dönüştüreceğini biliyordu.

Haddad’ın ailesi, Yahudi milis güçleri tarafından yok edilen köyleri El-Bassa’dan kaçtı. 1947-1948 çatışmaları sırasından en az 750 bin Filistinli yerinden edildi. Bu olay, Filistin Felaketi ya da Nakba olarak anılıyor.

Haddad komşu Lübnan’daki bir mülteci kampında doğup, büyüdü.

Lübnan’da Fransız mandasından geriye Hristiyan ve Müslümanlar ortasında kırılgan bir iklim kaldı. Filistinli sığınmacıların eklemlenmesi bu dengeyi sarsmaya başladı.

İsrail’e karşı hücumlar düzenleyen Filistin Kurtuluş Örgütü’nün yükselişiyle durum daha da gerildi.

Lübnan’da Arapları birleştirmeyi öngören Pan-Arabizm yanlısı güçlü yetkililer Suriye ve Mısır ile ittifaktan yanaydı. Bu hareketin kökenleri, mandaya karşı isyan ve öncesine dayanıyordu.

Lübnan’da daha sonra mezhepsel bir iç savaş başladı. Filistinli Hristiyan bir aileden gelen Haddad 16 yaşındaki kardeşinin Hristiyan Lübnanlı çok milliyetçiler tarafından öldürüldüğünü anlatıyor.

Falanjist ismi verilen bu milis kümesi 1975’te Beyrut’un kuzeyindeki mülteci kampına saldırmış ve Filistinlileri gaye almıştı.

Haddad, bundan bir yıl sonra da toplu bir katliama tanıklık etti, silahlı bir katilden kaçarken gardıroba saklanarak canını kurtardı.

Sağ kalanların da milisler tarafından barbarca ve müthiş bir formda aşağılandığını söylüyor.

Haddad çocukluğunda yaşadıklarından sonra ömrü boyunca Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu’yla (TSSB) baş etmek zorunda kaldığını söylüyor.

İngiliz güçlerinin 1938’de El-Bassa’daki zulmü sırasında gözaltına alınan erkekleri bayanlardan ayrıldığını anlatıyor ve şunları söylüyor:

“Annemle babam da sanırım TSSB’den muzdaripti zira onlar da çocukluklarında çok şey yaşamışlardı. Bir de babamı düşünün, sorguya çekilmek üzere İngiliz birlikleri tarafından götürülmek üzereydi” diyor.

Haddad, o vakitler genç bir çocuk olan babasının bir köylü tarafından kız kılığına sokularak bayanlardan oluşan bir aileye katıldığını söylüyor.

“Başını bir eşarpla örttüler ve ona bir elbise verdiler. Böylelikle onu azaptan kurtardılar” diyor.

İngiliz hükümeti, 30’dan fazla kişinin vefatına yol açtığına inanılan El Bassa’daki vahşeti hiçbir vakit kabul etmedi.

Haddad, memleketine asla dönememeyi şöyle anlatıyor:

“Sanki büyük bir kesimim eksikmiş üzere. Kendimi büsbütün yabancı olduğum bir okyanustaki bir ada üzere hissediyorum.”